Gdy w 1995 roku zidentyfikowano gen odpowiedzialny za SMA (rdzeniowy zanik mięśni) i w 2005 roku stwierdzono, że przyczyną rozwoju choroby jest niedobór produkcji białka SMN, rozpoczęto poszukiwanie leków. Starano się zastosować różne preparaty, które w przeważającej większości okazywały się niestety nieskuteczne. Do grudnia 2016 roku medycyna mogła zaoferować chorym na SMA jedynie fizykoterapię, wspomagania oddechu oraz opiekę ortopedyczną. Obecnie SMA jest jedną z chorób rzadkich, na którą istnieje skuteczne leczenie, pozwalające na zatrzymanie rozwoju choroby.
Leki dopuszczone do leczenia rdzeniowego zaniku mięśni
Nusinersen (nazwa handlowa: Spinraza) to pierwszy na świecie lek dopuszczony w USA do leczenia w grudniu 2016 roku. Leczenie Spinrazą na obszarze Unii Europejskiej zostało zaaprobowane w maju 2017 roku. W Polsce lek został objęty finansowaniem od stycznia 2019 roku, a pierwsze podania rozpoczęły się w marcu 2019 roku.
Wysycające dawki leku są podawane w określonych dniach (0, 14, 28, 63), potem co 4 miesiące – do płynu mózgowo – rdzeniowego przez nakłucie lędźwiowe. Pierwsze podanie leku wymaga dwudniowego przebywania na oddziale szpitalnym, kolejne – jednodniowego. Nusinersen umożliwia leczenie przyczyny wszystkich postaci SMA u pacjentów w każdym wieku. Lek modyfikuje działanie genu SMN2, dzięki czemu komórki mogą produkować większą ilość białka SMN. W efekcie neurony ruchowe przestają obumierać.
Onasemnogen abeparwowek (nazwa handlowa: Zolgensma) jest dostępny na rynku od maja 2019 roku, a w Unii Europejskiej od maja 2020 roku. W Polsce lek Zolgensma nie jest refundowany przez NFZ, a jest bardzo przydatny do leczenia niemowląt i małych dzieci.
Nusinersen i ridisplam podnoszą poziom białka SMN modyfikując gen SMN2, Zolgensma dokonuje tego samego dostarczając do komórek równoważnik genu SMN1. Zolgensma (terapia genowa) wykorzystuje do tego celu specjalnie spreparowane wirusy AAV9. Wirus dostarcza syntetyczną sekwencję DNA do jądra komórkowego, gdzie rozpoczyna się tworzenie białka SMN. Lek w postaci wlewu dożylnego można podać tylko raz, w przyszłości niemożliwe będzie także korzystanie z innych terapii opartych na wirusie AAV9. Terapia nie zmienia istniejącego kodu genetycznego człowieka, a zmiany w komórkach nie są dziedziczone.
Risdiplam (nazwa handlowa: Evrysdi), to trzeci lek na rdzeniowy zanik mięśni zatwierdzony w sierpniu 2020 roku w USA. Dopuszczenie risdiplamu w Polsce spodziewane jest dopiero w kwietniu 2021 roku. Chorzy z pierwszą i drugą postacią SMA, mogą w Polsce od kwietnia 2020 przystąpić do globalnego programu dostępu przedrejestracyjnego ridisplamu. Firma Roche umożliwia nieodpłatne przekazywanie preparatu jeszcze przed jego rejestracją, chorym, którzy ze względów medycznych nie powinni być leczeni Spinrazą lub Zolgensmą i nie biorą udziału w badaniach klinicznych innych leków na SMA. Badania kliniczne trwają od 2015 roku, Polska uczestniczy w nich od 2018 roku.
Lek jest podawany w syropie i zwiększa poziom białka SMN we wszystkich tkankach organizmu co wpływa pozytywnie na rozwój wszystkich mięśni.
Inne leki w terapii SMA
Salbutamol jest lekiem w inhalatorze, stosowanym w leczeniu astmy i niewydolności oddechowej, po podaniu rozszerza oskrzeliki. W postaci syropu lub tabletek znalazł zastosowanie (poza wskazaniami rejestracyjnymi) w leczeniu rdzeniowego zaniku mięśni. Jest stosowany w celu ułatwienia oddychania i poprawy napięcia mięśniowego, jest dostępny w Polsce tylko na receptę.
Leki eksperymentalne w terapii rdzeniowego zaniku mięśni
Branaplam jest eksperymentalnym preparatem w postaci syropu, który zwiększa poziom białka SMN, modyfikując gen SMN2. W 2014 roku rozpoczęto w Belgii, Danii, Niemczech i Włoszech badania kliniczne z udziałem niemowląt z pierwszą postacią SMA. W 2018 roku rozszerzono badania o nowe kraje. Producent zapewnia, że zamierza rozwijać branaplam dla wszystkich postaci SMA. Nabór do badania został zakończony na początku 2019 roku, uczestniczy w nich 39 dzieci, z tego w Polsce 8.
Reldesemtiv jest lekiem eksperymentalnym poprawiającym funkcję mięśni u osób chorych na SMA. Należy do aktywatorów troponiny – białka regulującego skurcze mięśni poprzecznie prążkowanych i mięśnia sercowego. Prace nad lekiem rozpoczęły się w 2014 roku, dotychczas przeprowadzono jedno badanie kliniczne w USA i Kanadzie z udziałem 70 chorych na SMA.
Apitegromab (SRK-015) jest lekiem wzmacniającym siłę mięśni. Niedobór białka o nazwie miostatyna powoduje szybki, nieraz nadmierny rozrost mięśni. Apitegromab hamuje powstawanie miostatyny w organizmie i przez to przyspiesza rozrost tkanki mięśniowej. Obecnie prowadzone jest jedno badanie kliniczne o nazwie TOPAZ w USA i Europie z udziałem 55 chorych na SMA typu 2 i 3.
Naukowcy na całym świecie nadal poszukują leków na SMA. Obecnie są na etapie badań przedklinicznych cząsteczki, które wykazują obiecujące działanie i być może w przyszłości trafią do badań klinicznych.
Leczenie SMA w Polsce
Jest leczenie w Polsce, ale badania przesiewowe noworodków są koniecznością, ponieważ choroba może postępować już od pierwszych chwil po narodzeniu. Lek podany przed wystąpieniem objawów choroby, umożliwia dzieciom rozwój nieodbiegający od rozwoju zdrowych dzieci. W lutym 2021 roku Minister Zdrowia podpisał decyzję o wdrożeniu w Polsce badań w kierunku SMA do programu badań przesiewowych u noworodków na lata 2019–2022. Program badań będzie stopniowo rozszerzany na poszczególne województwa i przed końcem 2022 roku ma objąć cały kraj. To bardzo dobra wiadomość dla rodziców, których dzieci mogą urodzić się chore na SMA. Im wcześniej rozpoczęte leczenie, tym lepsze jego skutki.
